Din eğitimi ve öğretiminde ilkeler ve yöntemler

Ünite 4

Din eğitimi ve öğretiminde ilkeler ve yöntemler

İlke: Başka şeylerin kendisinden türediği ilk madde öge unsur temel düşünce temel inanç temel bilgi öncül mebde

Felsefi terim olarak ilke zamansa mantıksal epistomolojik ya da ontolojik düzende ilk alana verilen ad

Din eğitiminde ve öğretimine esas teşkil eden ilkeler:

Bireysellik, bütünlük, açıklık ve amaca dönüklük

Bireysellik: herkesin boyu ağırlığı saç ve göz rengi zekası ve toplumsal özellikleri farklıdır. Bu farklılaşma kişinin bedensel zihinsel duygusal toplumsal ahlaki ve dini özelliklerinde de görülür. Bireysel farklılıkların bir kısmı gelişimsel bir kısmı çevresel etkilerle oluşur.

Din Eğitimcisi muhataplarından her birinin ayrı bir kişiliği olduğunu bilir ve eğitim öğretimde bu farklılıklara dikkat eder.

Bütünlük: Genel anlamda “her şeyin, bir başka şeyle ilgisi ve bağlantısı olduğu” düşüncesinden kaynaklanır.

Eğitimde bütünlük öğrencinin bedensel zihinsel duygusal ahlaki ve toplumsal yönleriyle bir bütün olarak ele alınmasıdır.

Muhammed ikbal “din, ne mahza tefekkür ne sırf histir, ne de ancak amel”

Din eğitimi insanın akli melekelerini hem duygusal motivasyon gücünü hem de beden terbiyesini gerektiren bir uğraş olacaktır.

Açıklık: iletilerin net mesajların açık ve anlatılanların anlaşılır olması demektir. Konu işlenirken düşünceler ifade edilirken öğrencinin seviyesi dikkate alınmalı. Bildiği kelimelerle kavrayabileceği cümlelerle anlatma tercih edilmeli. Konular anlatılırken somuttan soyuta, bilinenden bilinmeyene yakında uzağa doğru bir yaklaşım sergilenmeli tedrici bir yol izlenmelidir.

• AllahTeala, Kur’an-ı Kerim’i büyük bir kısmı anlaşılması oldukça kolay olduğu için “mubin”yani ”apaçık”olarak tanımlamıştır.

Amaca dönüklük: Eğitim faaliyetlerinin belli bazı amaçlara doğrultusunda yapılması. Öğrenci kendisine kazandırılmak istenen davranışları hakkında bilgi sahibi olduğunda öğrenmesi de kolaylaşır.

• Din eğitim ve öğretiminde yöntemler: hedefe ulaşmada izlenen en kısa yol
• Öğretim stratijileri: Bir amaca gerçekleştirmek için işe konuşulan yöntem teknik ve taktiklerin bütünü
• Sunuş yoluyla öğretim stratijisi: Genelden özele doğru bir yol izlenir. Açıklayıcı, Yorumlayıcı bir yaklaşımla kavram ve genellemelerin öğretildiği yöntem. Öğretmen öğrencilerinin derse aktif bir şekilde katılımını sağlamaya çalışır.
• Buluş yoluyla öğretim stratejisi: Bireyin kendi deneyimleri yoluyla yaparak ve yaşayarak öğrenmeyi önceleyen bir yaklaşım
• Sunuş ve buluş yoluyla öğretim stratijisnin her ikisinden de öğretmen ve öğrenci arasında etkileşim söz konusudur. Öğrencinin öğrenme sürecine aktif katılımını gerektirir. Bilişsel nitelik taşırlar ve anlamlı öğrenmenin oluşturulmasını savunur.
• Araştırma inceleme yoluyla öğretim stratejisi öğrencinin bir problem durumu ile karşı karşıya getirilerek çözmeleri içi harekete geçmelerini ve araştırma ve inceleme yoluyla sonuca ulaşmalarını amaçlar
• Yöntem seçinin etkileyen faktörler
• Dersin muhtevası Her öğretim metodu her derse ve her konuya uygun olmayabilir.
• Dini mekanların tanıtımı için gözlem gezisi
• İnanç esaslarının öğretimi için anlatım ve soru cevap en uygun yöntemdir.
• Namaz nasıl kılınır konusunu anlatırken öğrencilere kazandırmak istediğimiz davranışlar psiko-motor davranışlardır.
• Öğrencilerin özellikleri
• Öğretmenin özellikleri
• Zaman maliyet ve fiziksel imkanlar okulun bazı teknolojik imkanlara sahip olup olmaması ders araç ve gereçlerinin bulup bulunmaması da öğretim yöntemlerinin seçimini etkili olur

Din Eğitimi ve öğretim sürecinde kullanılabilecek öğretim yöntemleri

Anlatım yöntemi: ( takrir ve düz anlatım ) konuları bir sıraya ve düzene göre anlatma ve açıklama metodu. Özellikle din eğitimi ve öğretiminde yüzyıllardır cami kürsülerinde vaizler minberlerden imam hatip cemaate hitap ederken bu yöntemi kullanmıştır.

Bu yöntemde şu hususlara dikkat edilmelidir:

• Mesajların öğrenciye ulaşıp ulaşmadığını, anlattıklarının doğru anlaşılıp anlaşılmadığını kontrol edilmelidir.
• Kuru bir anlatım yerine konunun gerektiği şekilde ses tonu jest ve mimiklerle göz temasıyla dinleyenlerin canlı tutulması
• Anlatım süresi dinleyicileri sıkmayacak, dikkatlerinin dağılmasına meydan vermeyecek uzunlukta olmalı.
• Öğretim yapacak kişi konuya çok iyi hazırlanmalıdır.
• Düşünceler bir problem ve ya soru şekline sokularak öğrencinin ilgi ve merakı arttırılmalı etkileşim anlatım yönetimi tercih edilerek öğrencilerin kolaylıkla dersi takip etmesi sağlanmalıdır.
• Öğretmen anlatımını araç ve gereçlerle zenginleştirmeli anlatım sırasında diğer öğretim materyallerinden yararlanmalıdır.
• Dinleyici kitlesinin özellikleri dikkate alınmalı bireysel farklılıklar göz önüne bulundurulmalıdır.
• Anlatım sırasında öğrencinin sözlü yada sözsüz tepkileri izlenmeli anlaşılmayan hususlarda ek açıklamalar yapılmalıdır.
• Her şeyden önemlisi öğrenciler öğretmenin dersini büyük bir coşku ile aşk ve şevkle anlattığını görmeli kelimeler canlı ve somut anlamlar taşımalı.

Soru cevap yöntemi: Sokrates tarafından bir öğretim metodu olarak kullanıldığı için Sokrates yöntemi ve bulduru yöntemi olarak da bilinir. Eski kaynaklarda isticvab adıyla anılır.

Bu Yöntemde şu Hususlara dikkat etmek gerekir:

• Sorular açık uçlu olmalı evet ya da hayır denilerek cevaplanacak türde olmamalıdır.
• İpucu verilerek yardımcı olunmalıdır
• Sorular basit kolay takip edilebilir olmalı
• Soru sorduktan sonra düşünmesi için öğrenciye gerekli zaman tanınmalıdır
• Sorular genellikle tüm sınıfa sorulmalıdır
• Doğru cevap verenlere iyi, güzel, aferin gibi olumlu tepkiler verilmeli.

Grup Tanıma Yöntemi: En az üç – altı ve ya daha fazla öğrencinin bir araya gelmesi, bir konuyu incelemesi öğrencilerden birinin grup lideri olması bu yöntem öğrencilerde liderlik ve yöneticilik kabiliyetinin geliştirilmesine yardımcı olur.

• Tartışma yönteminde çok yönlü iletişim söz konusudur.
• Soru cevap yönteminde genelde öğretmen ve öğrenciler arasında bir etkileşim söz konusudur.

Bu yöntem şu hususlara dikkat etmek gerekir( grup çalışması tartışma yöntemi):

• Konunun içeriğinin bu yöntemle işlenmeye uygun olup olmadığı iyi tespit edilmelidir.
• Tartışma konuları öğrencilerin gelişim düzeylerine uygun olmalı
• Kurallar ve ilkeler önceden belirlenmeli duyurulmalı. Zaman alıcı bir yöntem
• Ön hazırlık yapılmalıdır. Tartışma konuları önceden öğrencilere verilmeli
• Tartışmanın açık amacının olması gerekir. Sadece tartışmak değil tartışmanın bir sonuç doğurduğunu öğrencilerin görmeleri yeni tartışma konuları için bir motivasyon unsuru olur
• Ortaya atılan ilginç görüş düşünce ve kanaatler iyi değerlendirilmeli ve konun özüne ve dersin amacına hizmet edecek tarzda yönlendirilmelidir.

Problem Çözme Yöntemi: Bilimsel araştırma yöntemini temel alır öğrencinin aktif bir şekilde öğrenmeye katılmasını gerektirir. Şu aşamaları vardır.

• Bir problemle karşı karşıya gelme
• Çözüm yolları hakkında düşünme ve hipotezler üretme
• Veri toplayıp belirli bir düzen içinde organize etme
• Sonuca ulaşma
• Sonuçları test etme
• Problem çözme yöntemi araştırma inceleme yoluyla öğretim stratejisi içinde yer alır.

Bu Yöntemde şu hususlara dikkat etmek gerekir:

1. Uygun araç ve gereçlerin sağlanması
2. Problem konunun amaçlarına uygun olmalı karmaşık olmalı çok sayıda çözüm yolu olmalı içermeli
3. Öğrencilerin kendi hayatlarından ve gerçek hayattan seçilmiş olmalı
4. Öğretmen gerektiğinde öğrencilere rehberlik yapmalı doğrudan müdahale etmemeli.

Gösterip Yaptırma Yöntemi: Bir işin hareketin veya davranışın en uygun biçimde ve ustaca nasıl yapılabileceğini göstermesi bakımından önemlidir. Gösteri veya demonstrasyon yöntemi olarak da anılır. Daha çok psiko-motor davranışlarının öğretiminde kullanılır.

Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar:

1. Önceden hazırlık yapılmalı
2. Öğretmen uygulamanın tüm süreçleri hakkında bilgi sahibi olmalı
3. Gösteri herkesin görüp duyabileceği bir ortamda yapılmalı
4. Öğrencinin uygulama sırasındaki aksaklıkları uygun bir şekilde gösterinin ardından düzeltilmeli
5. Gösteri çok hızlı veya çok yavaş olmamalı
6. Her öğrenciye yeterli zaman ve tekrar imkanı tanınmalı

Gözlem gezisi yöntemi: Önceden hazırlanan bir plan çerçevesinde belli olayların nesnelerin ve olayların ve durumların gerçek mahallinde izlenmesi gözlenmesi incelenmesine yönelik öğretim amaçlı faaliyetlerdir.

Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar:

1. Öğretmenler gezi ile ilgili ön araştırma yapmalı
2. Geziden önce plan yapılmalı. Gözlem tarihi, süresi, yeri neyin ve ya nelerin gözleneceği hangi vasıtanın kullanılacağı gibi
3. Gezi sonrası gözlem konularıyla ilgili değerlendirme yapılmalıdır.

Örnek Olay incelenmesi Yöntemi: Örnek bir olay üzerinde somut hale getirilen bir mesele hakkında öğrencileri düşündürmek suretiyle empati yapma alternatif düşünme analiz etme becerilerini geliştirme

Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar:

1. Örnek olay seçiminde açık sade anlaşılır olmasına öğrencilerin ilgi ve ihtiyaçlarıyla ilişkili olmasına özen gösterilir.
2. Örnek olayda yer alan karakter hakkında sorulacak sorular özelden düşünülmeli kilit sorular hazırlanmalı
3. Öğrencilerin yanlış çözümlere gitmeleri önlenmeli

Çocukluk Gençlik ve Yetişkinlik Dönemi Din Eğitimi

• Her çocuk fıtrat üzere doğar
• Fıtrat: insanın dini gelişimi için gerekli öz Fıtrat hali çocuk konuşmaya başlayınca kadar devam eder 2 yaş civarıdır. Bu yaş tatbiki olarak eğitimin başladığı yaştır.
• 2-6 yaşları arası ilk çocukluk dönemi olarak kabul edilir. 2,5 3 yaşlarında dini sorulara ilgi başlar. 4-5 yaşlarında bu ilgi doruğa ulaşır
• Yaşlanan dünyaya olan ilgi ve bu dünyanın sırlarını merak duygusu güçlüdür
• Çocuğun dini gelişiminde dini duyguyu ve düşüncenin gelişmesiyle birlikte çocuğun bedensel duygusal dilsel bilişsel ve sosyal gelişimi doğrudan etkilidir.
• Anne en önemli dini ahlaki özdeşleşme objesidir.
• Ana babası demokratik tutuma sahip olan çocuklar istedikleri davranışları kendisi sergilemelidir.
• Çocukların sorularına verilecek cevaplarda şu huşulara dikkat edilmelidir.
• Çocuk neyi sormuşsa ona cevap verilmeli soruyu sordurtan sebepler öğrenilmeye çalışmalıdır
• Anne baba cevaplamakta zorlandıkları soruları geçiştirmemeli birbirlerine sormalı ya da araştırıp öyle cevap vermelidir.
• Çocuğun sorduğu her soruyu din öğretimi için bir fırsat bilerek doğrudan Allah ile ilişkili olarak cevaplamak da doğru değildir.
• Çocuğa Allah’a iman öğretimi yapılırken önce yarattıkları hakkında bilgiler vermeli yaratılış süreci tanıtılmalı çocuğun çevresine olan ilgi ve dikkati sürekli canlı tutulmalı
• Son çocukluk dönemi dini eğitimi( 6 ile 11-12 yaş arası) orta çocukluk (7-9) ileri çocukluk(10-12)
• Son çocukluk döneminde çocuk öğrenmeye daha yatkın hale gelir öğrenme çağı olarak isimlendirilir.
• Bu dönemde 7 yaş dahil Allah’a güven içinde inanırlar. 7-9 yaşlarında dua ve namaza karşı ilgi ve merakları 10-12 yaşlara göre daha canlıdır
• 7 yaşından itibaren “Allah’ın her yerde oluşu biraz daha anlaşılır hale gelir”
• İlk çocukluk döneminde yapılan şeker oyuncak istemek için yapılan ben merkezci/egosantrik) duaların yerini, son çocukluk döneminde hastalık ve felaketlerden korunma isteklerini dile getiren dualar alır
• Gençlik dönemi din eğitimi Buluğ olayı başlangıcı kabul edilir
• Buluğdan sonra kızlar için 14 16, erkekler için 15-17 yaşları arası ergenliğin ortaları olarak düşünülebilir.
• En önemli gelişim evrelerinden biridir. Yavaş yavaş sorumlulukların üstlenildiği dini açıdan mükellef olarak kabul edildiği dönemdir.
• Bu dönemde din ve ahlak konuları entelektüel ilgi ve merak alanları bakımından ilk sıralarda yer alır.
• Kendisinden başlayarak var olan her şeyin sorgulandığı eski bir deyimle ”kinhüne vakıf olma” duygusunun güçlü bir şekilde hissedildiği bir dönemdir.
• Gençlik dönemi soyut düşüncenin başladığı evredir. Bu düşünce sayesinde din gerçeğini daha doğru şekilde algılar
• Asıl anlaşılan ve kavranılan bir dini hayat 12-13 yaşlarında görülmeye başlar
• 12-13 yaşalrında Allah tasavvuru maddi içeriğini kaybedip ruhani bir nitelik kazanır
• 12-24 yaşları arasında iki önemli güce sahip olunur. Akli melekeler ve cinsellik duygusu
• Din ve ahlak eğitimde en önemli ve en anlamlı olgu varlık olgusudur. Bu edenle cinsellik duygusu insanın varlık boyutuna güçlü etkisinden dolayı din ve ahlak eğitiminde işlenecek temel duyguların en önemlilerindendir
• Modern psikolojide benlik kavramlarının önemine yapılan vurgu islam düşünce kültür ve eğitim tarihinde kendini bilme kavramıyla ifade edilmiş
• Kur’an’ın problem edindiği ve problem hedeflediği duygular arasında benlik duyguları ilk sırada yer alır
• Bu dönemde bağımsızlık duygusu bir ihtiyaç olarak kendini belli eder
• 14-18 yaşlarında imanla ilgili şüphe kararsızlık ve çatışmalar ortaya çıkabilir
• 17-18 yaşlarına doğru şüpheler yavaş yavaş yatışır

Gençlik Dönemi Din Eğitiminin ilkeleri

1. Çocukluk dönemi yaşantıları ve eğitimi gençlik için bir temel oluşturmalıdır.
2. Gençlerin din eğitiminde sosyal ortamların ve dini kurumların önemi unutulmamalıdır.
3. Gençlerle arkadaş olabilmeli ve onlara arkadaşça davranılmalıdır.    (J.J Rousseou” Geçnçlik döneminde arkadaşlığın sesi kadar insan kalbini mütessir ve hassas yapan başka bir kuvvet yoktur.)
4. Gencin bağımsızlık duyguları desteklenmeli sağlıklı bir özgürleşme süreci yaşamasına yardımcı olunmalıdır
5. Gençlik döneminde din eğitimi din eğitimi dinin ruhunu ve gencin gelişim özelliklerini bilen kişiler tarafından verilmelidir.
6. Gencin doğrudan davranışları hedef alınmamalıdır.
7. Gencin yetişkin bir birey olarak kabul edildiğini göstererek bir konuşma tarzı ve davranış biçimi benimsenmelidir.
8. Gençler tarafından sorulacak sorulara verilecek cevaplarda dikkatli olunmalıdır
9. Gençlerle etkili bir dini iletişimin kurulabilmesi için iletişim ağını altüst eden davranışlardan ve ifadelerden kesinlikle kaçınılmalıdır.
10. Gençlerin karşısında  iyi birer öğütçü yerine iyi dinleyici olunmalıdır.

* Yetişkinlik dönemi din Eğitimi: İlk orta son yetişkinlik(yaşlılık) olmak üzere 3 safhada incelenir

•  ilk yetişkinlik(genç,yetişkinlik): 18-22 ile 35-40 yaşları arasını kapsar. İnsan hayatının yoğun olduğu dönemdir.

Dini hayatta dengelenme görülür. Kısa süreli bir soğukluk yaşanabilir. Dini pratiklerin yerine getirilme oranında bir düşüş yaşanır.

• Orta Yetişkinlik: 35-40 ile 55-60 dine ve dini pratiklere ilgi artar 60 yaş dönüm noktası kabul edilir. Hayatın yeni muhasebesi yapılır
• Son Yetişkinlik (yaşlılık): 55-60 ve sonraki yılları kapsar. Din en üst noktaya ulaşır. Hem duygular hem de zihin daha yerleşik bir hal alır. Biyolojik, fizyolojik ve psikoloji bakımından önemli değişiklikler yaşanır

Yetişkinlik Dönemi Din eğitiminin İlkeleri

• Problem merkezli bir öğretim tarzı benimsenmelidir. Öğretim konuları seçiminde bireysel ilgi ve ihtiyaçlar yanında toplumsal sorunlarda dikkate alınmalıdır
• Dini konular, soyut bir anlatım tarzında sunulmak yerine örnekler, hikayelerde daha somut bir hale getirilmelidir
• Yetişkinlerin değer ve anlam konusunda esnek davranılmalıdır.
• Öğretim zamanı ve süresi konusunda esnek davranılmalıdır
• Yetişkinlerin dini etkinliklere katılımları teşvik ederek özellikle ileri yaşlarda toplumsal ilişkilerde canlı tutmaya çalışmaktadır.
• Özellikle yaşlı bireylerin değişimine ayak uydurmada zorlandıkları gerekçesiyle eğitim etkinliklerine katılmalı fırsatları engellenmemeli aksine motive edilmelidir.
• Yetişkinlerin ölüm bilinci kazanmalarına yardımcı olunmalıdır.