Zekatın Yükümlülük Şartları

Zekatın Yükümlülük Şartları

Zekatın yükümlülük şartları ikitanedir bunlardan 1. si ;

Mükellef ile ilgili şartlar ;

1. Diğer ibadetlerde aranan akıl ve buluğ şartının bunda aranıp aranmaması konusunda görüş ayrılıkları olmuştur. Fakihler “öşür” yani toprak ürünlerinin zekatın da akıl baliğ olmayanlarında bu malların zekatını vermeleri gerektiği konusunda ittifak etmişlerdir. Zekata tabi diğer mallardan zekat alınması konusunda ihtilaf vardır. Bu konuda Ebu Hanife akıl baliğ olmayanların diğer mallardan zekat vermeleri gerekmediğini söylemiştir. Fakihlerin çoğunluğuna göre ise akıl baliğ alamayanların öşür’de olduğu gibi bu mallarda da zekat vermeleri gerekir.
2. Zekat bir ibadet olduğu için gayr-i müslim zenginlerden alınmaz. Bunlardan zekat yerine başka isimler altında vergiler alınabilir.

Mal ile ilgili şartlar, 

1-Tam mülkiyet ; Belirli bir sahibi olmayan mallar zekata tabi değildir.

Hayır kuruluşlarına vakfedilen mallar zekata tabi değildir ancak belirli kişi veya kişilere vakfedilen mallar böyle değildir. Hırsızlık , gasp , faiz yoluyla kazanılmış mallar zekata tabi değillerdir. Ebu hanife’ye göre elde bulunmayan ve ele geçeceği umulmayan malda zekat yoktur. Şafiiler’e göre ise malın elde bulunmayışı zekat yükümlülüğünü ortadan kaldırmaz. Gasp edilen çalınan denize düşen vb. mallar sahibinin eline geçince tahakkuk eden bütün zekatlar verilir.Ebu hanife’ye göre kadın vadeli mehrini almadıkça zekatla mükellef değildir.

Borçlu borcuna karşılık olan maldan zekata tabi değildir. Rehin olarak verilen malda zekata tabi değildir.Satın alınıp da teslim alınmamış mallar da zekata tabi değildir.Malı yanında bulunmaya yolcu zekat ile mükelleftir.Tahsil edileceği umulan alacaklar her sene diğer mallara katılarak zekatı verilir. Tahsil edileceği umulmayan alacaklar Hanefi müçtehitlere göre bunların üzerinden bir yıl geçmedikçe zekatı verilmez , geçmiş senelerde verilir veya son sene de verilir diyenler de vardır.

Alacakların zekatını Hanefiler üç gruba ayırmışlardır.

–Kuvvetli alacaklar , tahsil edildiklerinde geçmiş senelerin de zekatı verilir

–Orta kuvvetli alacaklar ( ev kirası gibi ) bunlarda kuvvetli alacaklar gibidir.

– Zayıf alacaklar , Hanefilere göre tahsil edilince diğer şartların gerçekleşmesi ile zekata tabi olurlar.

2-Nema : Artma , çoğalma özelliğine sahip mallara “nâmî mallar” denir.

Hakiki (gerçek) nema ; Bir malın ticaretle , doğumla veya tarımla artmasıdır.

Takdîrî nema ; Bir malda nema imkanının bizzat bulunmasıdır. Altın – gümüş – para

Beş sınıf mal zekata tabidir ; Altın , gümüş – ticaret malları – toprak ürünleri – hayvanlar – define ve madenler

Nema şartı taşımayan , binek ve çalıştırılan hayvanlar , meslek kitapları , meslekî aletler benzeri mallar zekata tabi değildir.

 3- Zekata tabi mallar “Havâic-i asliyye” ( temel ihtiyaç maddeleri ) dışında olmalıdır.

 4-Nisab ; sınır , işaret , asıl , kök anlamlarına gelir. Nisabın vücubuna alamet olarak belirtilen miktardır.

Gümüş ; 200 dirhem     Altın ; 20 miskal          Hayvanlar ; 5 deve ,  30 sığır , 40 koyun

Toprak ürünleri ; ( Cumhura göre ) 5 vesk        Buğday; 653 kg

Ebu Hanife’ye  göre toprak ürünlerinin azı da çoğu da zekata tabidir.

5-Havelânü’l havl ; Malın üzerinde bir kameri yılın geçmiş olması demektir.

Hanefilere göre bir malın zekata tabi olması için hem sene başında hem sene sonunda nisaba ulaşması gerekir.Bir kimse sene başında nisap miktarı mala sahip olsa sene ortasında düşse bu miktar hatta yok olsa sene sonunda tekrar nisaba ulaşırsa sene sonunda zekatı verilmesi gerekir.

Şafiiler ve Hanbelilere göre Nisabın tüm sene boyunca olması gerekir. Sene ortasında malı nisabın altına düşse tekrar bu mala sahip olunca üzerinden tekrar bir yıl geçme şartı aranır.

Mal-i müstedâd ; önceden yok iken sonradan ferdin mülkiyetine geçen mallardır.Maaş , ikramiye , miras yoluyla gelen mallar bu kapsama girer üç grupta değerlendirilirler.                                         -Ticaret mallarının karı , hayvanların yavruları gibi elde edilen kazançlar eldeki mala eklenerek zekatı verilir. Mal-i müstefad eldeki malın cinsinden değil ise bu mala katılmaz.Mesela nisap miktarı mala sahip olan kişi yıl içinde sığır satın alsa bu sığır için de ayrıca bir yıl beklemesi gerekir. Mal-i müstefad ticari mallar ve hayvan ürünlerinin dışında ise ; mesela 5 milyonluk demir stoku olan bir tüccar sene içinde 50 milyonluk demir satın alsa bunları birleştirerek 55 milyonluk malın zekatını vermesi gerekir.

6-Borç karşılığı olmama ; Fakihlerin çoğunluğu ; el emvâlü’l bâtına ( gizli mallar ) adı verilen para ve ticaret mallarının zekatın da borcun etkili olacağında ittifak etmişler , el emvâlü’l zâhire ( açık mallar ) denilen hayvanlar , toprak ürünleri ve madenlerde ise zekatın vücûbuna mani olup olmadığı konusunda ihtilafa düşmüşlerdir.

Hanefilere göre borç 3 nevidir ;

1-Şahısa olan borçlar

2-Allah hakkı için vacip olup kullar tarafından istenen borçlar. Zekat bu nevi dendir.

3-Kullar tarafından ,istenmeyen fakat Allah için yerine getirilmesi gereken borçlar , nezir ve adak bu nevidir.

İlk iki gruptaki borçlar malları nisabın altına düşürürse zekatın vücûbuna engel olabilir. Üçüncü gruptaki mallar zekatın vücûbuna engel değillerdir.Ayrıca borçlar hangi neviden olursa olsun toprak ürünlerinde zekatın vucubuna engel değillerdir.

İmam Şafii’ye göre borçlar hiçbir malda zekatın vücubuna engel değildir.

İmam Malike göre ise, sadece parada zekatın vücubuna engeldir, nisabı düşürürse zekat farz olmaz.

Önemli Not : Alimler arasındaki bu ihtilafın sebebi, zekatın srf ibadet mi yoksa, malda bulunan fakirin hakkı mı konusunda farklı görüşlerde olmalarından kaynaklanmaktadır.