Zoroastranizm ya da zerdüştçülük ve inanç sistemindeki ateş kültüründen dolayı Ateşperestlik olarak da adlandırılır. Eski İran kökenli bir dinsel gelenektir. Mecusi ismi, eski İran geleneğindeki bir toplumsal sınıfı ifade eden Mucuş’tan gelir.
Kurucusu: Zerdüşt. MÖ 7. -G. yy. da yaşadığı tahmin edilir.
Tarihsel gelişim: Zerdüştle başlayan ve tek tanrı Mazda tapıcılığını ön plana çıkaran ilk inanç dönemi. Bu dönem monoteizm içerir. Çok tanrıcılığa ve pagan kült ve ritüellere karşı çıkılmış.
Sasaniler döneminde: Mecusilik düalist yapısıyla dikkat çeker. Mecusiliğin sözlü geleneği yazıya geçirilmeye çalışılmış. Mecusilik resmi din ilan edilmiş. Sasaniler yıkılıp, İran İslam egemenliğine girince Mecusilik hızla gerileme sürecine girmiş. Müslüman yöneticiler Mecusilere zımmi muamelesi yapmış.
Emeviler ve Abbasiler döneminde: Mecusilere karşı takibatlar yapılmış, ateşgedeler yıkılmış veya mescide dönüştürülmüş. Hindistan’a göç ederek 5 bölgeye ayrılmışlar:
Mecusiliğin kutsal metni Avesta’dır.
Avesta’nın bölümleri: Yasna, Visperad, Yaşt, Videvdat (Vendidat), Hurda Avesta (Küçük Avesta)
En eski metinler 72 bölümden oluşan Yasna’da bulunur.
Yasna’nın 16 kısmı, geleneksel olarak Zerdüşt’ün kendisine atfedilir. Bunlar Gathalar (İlahiler) diye adlandırılır.
İnanç esasları: Mecusiler, inanç sistemlerinin tarihin en eski hatta ilk evrensel tektanrıcı dinsel geleneği olduğunu vurgularlar. Tanrı inancı açısından monoteizmden politeizm ve düalizme kadar farklı inanç özellikleri görülür. Zerdüşt bütün varlıkların Ahura Mazda’dan zuhur ettiğine inanmaktaydı. Zerdüşt’ün peygamberliğine, vahye, ruhun ölümsüzlüğüne, haşre, hesaba ve öte dünya (cennet ve cehennem) yaşantısına da inanırlar.
Sasaniler döneminde; Ahura Mazda ile Angra Mainya düalizmi ortaya çıkmış.
Angra Mainyu: kötü ruhların başta gelenidir.
Daevalar (devler): kötü karakterli ruhların genel adı.
Mecusiler ateşe tapmazlar, zira Mecusilikte ateş bir tapınma objesi ya da bir tanrı değildir, tanrısal saflığın, temizliğin ve iyiliğin bir sembolüdür.
Temel ibadetleri: 5 vakit dua günlük ibadetleri arasındadır. Duadan önce İslam’daki abdeste benzer temizlenme ibadeti yapılır. Mecusilikte her çocuk 15 yaşına gelince dine giriş (inisiasyon) töreni düzenlenir. Navcot olarak adlandırılan törende kutsal kuşak Kutsi takılır. Yıllık olarak kutladıkları 7 bayram vardır. No Ruz (Nevruz), tabiatın dirilişi anısına kutlanan bahar bayramıdır. Cesetleri gömmezler. Açıkta bırakırlar. Vahşi hayvan ve kuşlar yerler. Ateş ve su oldukça önemlidir. Su kaynaklarını kirletmek günahtır. Domuz ve sığır eti yemezler. Tek evlilik yaparlar. Zorunlu olmadıkça boşanmayı uygun görmezler.
En önemli rahiplik sınıfı Mecuş veya Meçi denilen rahip grubudur. Mobadlar ateş tapınaklarındaki baş rahiplerdir. Sıradan rahiplere Mobed, başrahiplere Dastür denir. En yüksek dereceli rahipler ise Dastüran Dastür olarak adlandırılır. Kutsal ateşin yakılı olduğu tapınaklara Ataşgede denir. İran, Azerbaycan ve Hindistan’da mevcuttur.
Ateşin koruyucu gücü olarak kabul edilen ilahi varlık Aşa Vahişta’dır.
Kur’an’ın 3 ayetinde Sabiilerden isim olarak bahedilir. (Bakara 62, Maide 67, Hac 17)
Sabiiler, genellikle güney Irak’ta, Bağdat ile Basra gibi büyük şehirlerde, İran’da Karun nehri boyunca yer alan yerleşim birimlerinde yaşarlar. Sabiilerin kutsal kitapları yazılı metinler ve sır metinleri şeklinde ikiye ayrılır. Yazılı metinlerden olan kutsal kitaplar arasında Ginza, Draşyad Yahya ve Kloasta önemlidir.
Ginza: 600 sayfadan oluşur. Hazine anlamına gelir. Adem’in Kitabı olarak da adlandırılır.
Esoterik metinler: Yalnızca rahiplerin okumalarına izin verilir.
Kutsal metinlerin dili Mandencedir.
Sabiiler günlük hayatta Arapça konuşur.
İnanç esasları:
Sabii öğretilerine metafizik ve içinde yaşanılan evren düzleminde kabul edilen bir dualizm egemendir. Buna göre bir tarafta ışık ve nur alemi, diğer tarafta ise karanlık alemi bulunur.
Malka d. Hşuka karanlık alemindeki sayısız kötü varlığın yaratıcısı ve yayıcısıdır. Kurtuluşun tek yolu ilahi kurtarıcı bilgiye (Manda yani hikmet veya kutsal bilgi) sahip olmaktır. Yeryüzü hayatı sonunda genel bir kıyametin olacağına inanırlar. Maddi evrenin yaratıcısı olan tanrısal güç Ptahil’dir.
Karanlık alemi, yapısı gereği kaos ve düzensizlik halinde Kara Su’dan oluşmuştur. Ahir zamanda kötülük, zulüm, savaşların arttığı dönemde Mehdi Praşay Ziva (son savaşçı ya da son kral) ortaya çıkar, yeryüzüne hakim olur. Sabiiliğin insan anlayışında ruh, beden ve nefs ayrımına dayalı parçacı bir insan tasavvuru yer alır.
Temel İbadetler:
İbadetlerini evlerinde ve belirli durumlarda Mandi denen bir yapının önünde bulunan havuzda ve havuzun kenarında yaparlar. Boy abdesti ya da vaftiz önemli ibadetlerdendir. Masbuta (boy abdesti ya da tam vaftiz), tamaşa ve rişama şeklinde 3 çeşit dini yıkanma vardır.
Akarsuları Mia d Hayye (hayat suyu) diye adlandırırlar. Dini yıkanma ibadetini mutlaka akarsularda yaparlar.
Ayin yemekleri törenleri de önemlidir. Masigta adı verilen tören; ölen kişinin ruhunun 7 gezegenden hızla geçerek ışık alemine ulaşması için yapılır.
Panja ya da Parvania adını verdikleri 5 günlük bahar bayramları vardır.
Sabii din adamlarına Rahip denir. Rahiplikte en üst tabaka Riş amadır. Dini ve siyasal anlamda liderliği ifade eder.
Ganzibra’lık ise yöresel başrahipliktir.
Tarmida: normal rahip,
Aşganda: yardımcı rahip.