Ünite 1 Ünite 1 Tanrı inancında çok tanrıcılıktan tek tanrıcılığa doğru bir gelişim söz konuşur.Ruhçuluk, atalar kültü ve büyü, geleneksek din ve tanrı düşüncesinin temelinde bulunmaktadır.Din , tarih boyu insan yaşamının ayrılmaz bir parçasını oluşturmuştur. “Ninian Smart”Halk arasında din kavramı genellikle kutsal terimiyle birlikte ele alınır.Kurana göre din, insanın her türlü inancını, düşüncesini tavır ve davranışlarını ifade eden, insanın yaşam tarzı veya yaşamında izlediği yol anlamına gelir.Çeşitli batı dillerinde religio ya da religion terimiyle ifade edilen dinle ilgili yaygın kanaat – dinin, “insanın tanrı, metafizik alem ya da kutsala yönelik duygu, düşünce ve davranışlarını ifade eden sistem” olduğu yönündedir.Din ; Bir insanın düşünce be inanca dayalı, değerlendirmelerini içeren zihinsel fonksiyonlarını 2 hertürlü tavır ve davranışlarını 3 insanın diğer insanlarla ilişkilerini ve kurumsal yönünü ifade eden sosyal yapısını belirleyen ve disiplin altına alan bir sistemdir.İnsanın kendisini ve çevresini tanıyıp algılama doğrultusunda ontolokik ve teolojik meraklarının olması, dini inanç ve tutumlarla yakından ilgili bir durumdur.Dini inaç ve değerlerinin insanın ahlaki yapısıyla da yakından ilgisi vardır.Herşeyden üstün, herşeyi gören, bilen ve gözetleyen, davranışlarından dolayı insanı hesaba çekecek olan bir aşkın varlığına inan, ahlakın tesis edilmesi ve devamında vazgeçilmezdir.Doğal çevreye yönelik değerlendirmeler bazı dinlerde, tanrıyla doğanın birbirine içkinliği (panteizm) düşüncesine kadar çeşitli inançlar şeklinde de ortaya çıkmıştır.Dinler tarihi : dinlerin teolojik ve kurumsal yapılarını, dinlerin tarihsel tezahürlerini dikkate alarak inceleyen bir bilim dalıdır.Dinleri inceleme yöntemleri ; Deskriptif yöntem : dinin veya dinlerin tarihsel tezahürü olduğu gibi tanımlanır.Fenomenolojik yöntem : dini fenomenler anlaşılmaya çalışır.Analitik yöntem : Dini fenomen ve tezahürler irdelenmeye analiz edilmeye çalışılır.Karşılaştırmalı yöntem : dini gelenekler birbiriyle veya bir din, farklı tarihsel tezahürleriyle mukayese edilir.Dinler tarihi çalışmalarında kaynaklar ⦁ İlgili kutsal metinler⦁ Diğer dinsel materyal, gözlem, mülakat vb. yöntemlerle dinlere yönelik saha araştırmaları⦁ Ele alınan konunun özelliğine göre arkeolojik materyal, apolojetik ve reddiye geleneğini yansıtan literatür.⦁ İslam dışı inanç ve geleneklere tanımlayan eserler⦁ 11. yy dan itibaren milel ve nihal başlığı altında kaleme alınan eserler (Farklı inanç ve düşünce sistemleri masaya yatırılması)
⦁ Milel ve Nihal kavramları insanların bağlı oldukları her tür inanç ve düşünce akımlarıyla sosyal, siyasal ve ideolojik gelenekleri kapsamaktadır.⦁ Milel ve nihal yazarı Şehrizani karşılaştırmalı dinler alanında ilk özgün eser veren yazarlar arasında zikredilir.⦁ Dinler tarihi bilim dalı Osmanlı döneminde 19. Yy’dan itibaren eğitim kurumlarında yer almaya başlamış. Önceleri “ilmu esatiril evvelin” başlığı altında sonra da tarihi edyan (dinler tarihi) adı altında dersler verilmiştir.⦁ Dinler tarihi ile ilgili en eski Türkçe kaynak kabul edilen Şemseddin Sami’nin Esatir’i 1878 de basılmıştır.⦁ Dinin alt kolu ya da kapsamı içinde sayılan ekoller olarak nitelenen mezhepler, yapıları itibariyle 3 e ayrılır. İtikadi, fıkhi ve siyasi…⦁ Hristiyanlık miladi 4. Yy başlarından itibaren roma’nın resmi dini olmuş. Hrıstiyanlık bu dönemden itibaren siyasallaşmış.⦁ Mezhep hareketleri (ortodoksi ve heterodoksi ayrışması) belirli bir gelenek içerisindeki farklılaşmayı ifade eder.Ortodoksi : Egemen yaygın anlayış için kullanılmış.Heterodoksi : Merkezi din anlayışının dışında kalan görüş ve akımlar.Heresi : Yaygın kabul edilen inançlardan ya da çoğunlukça temsil edilen öğretilerden kesin bir ayrılık ve farklılaşmayı temsil eder.Hristiyanlığa nazaran İSLAM’da heterodoksal akımlar daha azdır. Nedeni İslam’ın temel kaynaklarının Hristiyan kaynaklarına nispetle, tarihsel otantizm açısından üzerinde daha fazla uzlaşma sağlanan bir yapıya sahip olması diğer bir nedeni de ; İslam inanç esaslarının sadece sıradan insanların bilinç ve anlama düzeyine hitap eden bir özellik taşımasıdır.Senkretik dinler : Farklı inanç sistemlerinden inanç ve ibadet unsurları taşıyan melez dinsel gelenekler. Sih dini islam ve hindu geleneğinden birçok unsur taşır.Hristiyanlıkla Yahudilikten ya da Hristiyanlıkla Budizm’den birçok unsur taşıyan Yahova şahitleri, moonculuk, sayentoloji gibi akımlar senkretik akımlar olarak değerlendirilebilir.
Kült : genel kullanım açısından belirli bir varlık ya da obje ile ilgili inançları ve ibadet anlayışlarını ifade etmede kullanılır. Özel anlamda, esoterizmi ve komün toplum / cemaat anlayışını kendilerine temel edinmiş olan akımlar için kullanılır.Kültler, içe dönük cemaat anlayışıyla ve gizemcilikleriyle diğer din mensuplarından ayrılırlar. Neo-Gnastik gruplar örnek verilebilir. Neo Gnastik anlamı : Sezgi ya da düşünerek tanrının kavranması.Dinler Tipolojsi / Tasnifi Pozitivist paradigma kendi evrimci anlayışı doğrultusunda dinleri ikiye ayırmış. İlkel ve gelmiş dinler. Belirleyici unsur; ilgili dine mensup olan insanların sosyo kültürel yaşamları.İslam geleneğinde yapılan en yaygın din sınıflaması : hak / semavi / İlahi dinler (İslam, Yahudilik ve Hıristiyanlık) bunların dışındakiler.Bu anlayış Hristiyanlık ve Yahudiliği sonradan tahrif edildiği için muharref dinler olarak adlandırılmaktadır.Kur’an dinleri : Allah’ın dini İslam ve diğerleri şeklinde ikiye ayrılır. Yalnızca İslamı hak / ilahi din olarak değerlendirir.Hıristiyanlık : ortaçağ başlarından itibaren kendisini yeğane doğru din olarak görmüş ve kendisi dışındakileri pagan gelenekler olmakla itham etmiş.Sabiilik : kendisini yegâne doğru olarak görürken diğerlerini yanlış ya da kabda kategorisinde değerlendirmiş.Mesajın evrenselliği açısından ; evrensel dinler milel dinler (yalnız bir millete ait.)Tanrının tekliği, çokluğu açısından; monoteist, düalist, henotoist, politeist, dinler.Tanınıp, bilinip, kavranması açısından; agnostik, gnostik dinler.Tanrının evren ve insanla ilişkileri açısından; panteist, deist dinler.İnanç ve öğretilerinin merkezinde yer alan ana kavram veya değer açısından ; Kristosentrik ya da mesih merkezli (Hıristiyanlık), Yahudilik etnosentrik din, İslam tevhid merkezli oluşuyla teosentrik din.Yayıldıkları coğrafyaya göre : Asya, Afrika, Avrupa dinleri gibiBir dini yalnızca bir kategoride ele almak zordur.Budizm : Coğrafi açıdan hint dinlerindendir. Sahip olduğu mesajları evrensel bağlamda yayma amacı güttüğü için evrensel dünya dinlerindendir.Teizm : Tanrı ya da tanrıların doğa üstü üstün güçler olarak algılandığı geleneklerdir.Mototeist : tek tanrıcı dinDüalist : iki tanrıcı idn. İyilik ve kötülük tanrısıPoliteist : çok tanrıcı din.Henoteizm : Çok tanrıcılık kabul edilmekle birlikte yalnızca bir tanrının üstün güç kabul edildiği dinler.Panteist : Tanrı – evren içkinliği. Evrenin tümünü tanrı olarak kabul eder.Deist : Tanrı – insan içkinliği. Tüm dinleri yok sayıp sadece tanrının varlığını kabul eder. Peygamber, melek, vahiy, ahiret inançları yoktur.Frazer : Büyü ve sihir gücüyle insalığın doğayı kontrol altına alabileceğinin düşünüldüğü bir zaman diliminin varlığından söz eder.Hegel : İnsanlık tarihinde “din çağı” öncesi bir “sihir ve büyü” dönemi olması gerektiği üzerinde durmuşMircea Eliade “İlkeler olarak tanımlanan yerlilerin tam tersine gelişmiş toplum özelliklerinden izler taşıdığını” söylemiş.Milel ve Nihal başlığı taşıyan ilk eser Abdulkadir El-Bağdadi’ye aittir.Milel ve Nihal yazarı Şehristani karşılaştırmalı dinler alanında ilk özgün eser verenler arasındadır.
