Harflerin Sıfatları

Harflerin mahiyetleri ve durumları; aynı mahreçten çıkan harflerin birbirinden ayırt edilebilmeleri; yumuşaklık ve sertlik, zayıflık ve kuvvetlilik, uzunluk ve kısalık… gibi harfte meydana gelen değişmeler ve özellikler, sıfatlar sayesinde bilinebilir.

Sıfatların Faydası:

–Mahreçleri aynı olan harflerin birbirinden ayrılmalarını sağlarlar. Mesela cim, şın, ya; zî, zâl ve se harfleri gibi.

–Harflerin kuvvetlisini zayıfından ayırma imkanı verirler. Bu sayede hangi harfin diğerine idğam edileceği; yapılacak olan bu idğamın şekli ve niteliği sıfatlarla anlaşılabilir.

–Mahreçleri ayrı olan harflerin telâffuzunda güzellik ve zenginlik sağlarlar.

Sıfatların Sayısı:

Sıfatların sayısı hususunda tecvid bilginleri çeşitli rakamlar vermişler ve eserlerine muhtelif sayıda sıfatlar almışlardır. Bunlar arasında on dört sıfatla yetinen olduğu gibi, bunların sayısını kırk dörde kadar çıkaranlar da vardır.

Harflerde devamlı olarak bulunup bulunmamaları yönünden ikiye ayrılırlar:

A) Sıfat-ı Lâzime (Lâzimî Sıfat): Harflerin zatından ayrılması mümkün olmayan sıfatlardır. âtî sıfatlar ve vacib sıfatlar da denir. Bu sıfatlar terk edilirse , harfin zatında bir değişiklik meydana gelir ve genellikle ortaya çıkan hata lahn–ı celî (büyük hata) olur.

1. Mahreç: Harflerin çıkış yerleri.

2. Cehr: Cehr sıfatlı harfleri harekeli olarak okurken, nefesin hapsolunmasına denir. Çünkü cehr harfleri okunurken mahrece kuvvetli bir şekilde dayanıldığı için, nefes mahreçte tıkanır.
Harfleri: ﻱ ﻭ ﻥ ﻡ ﻝ ﻕ ﻍ ﻉ ﻅ ﻁ ﺽ ﺯ ﺭ ﺫ ﺩ ﺝ ﺏ ﺍ

3. Hems: Harf telâffuz edilirken, mahreçte aralık kalması ve mahrece fazla dayanılmaması sebebiyle, harfle birlikte nefesin akmasına denir.
Harfleri: ﻫ ﻙ ﻑ ﺹ ﺵ ﺱ ﺥ ﺡ ﺙ ﺕ

4. Şiddet: Kendisinde şiddet sıfatı bulunan harfleri sükûn ile okurken, sesin ve nefesin hapsolunmasıdır. Bu harfler okunurken, mahrecin sıkışması sebebiyle, ses kuvvetli çıkar.
Harfleri: ﻙ ﻕ ﻁ ﺩ ﺝ ﺕ ﺏ ﺍ

5. Rıhvet: Rıhvet harflerini sükûnlu olarak okurken, mahrece zayıf bir şekilde dayanıldığı için, ses ve nefesin beraberce akması mânâsındadır.
Harfleri: ﻱ ﻫ ﻭ ﻑ ﻍ ﻅ ﺽ ﺹ ﺵ ﺱ ﺯ ﺫ ﺥ ﺡ ﺙ

6. Beyniyye: Beyniyye harflerini okurken sesin, ne tamamen akması, ne de tamamen hapsolunmasına denir.
Harfleri: ﻥ ﻡ ﻝ ﻉ

7. İsti’lâ: İsti’la harflerini okurken dilin kökü ile damağa yükselmesi mânâsındadır.
Harfleri: ﻕ ﻍ ﻅ ﻁ ﺽ ﺹ ﺥ

8. İstifâle: İstifâle harflerini okurken dilin, kökü ile birlikte yukarıya yükselmeyip, ağzın dibinde kalmasıdır.
Harfleri: ﻱ ﻫ ﻭ ﻥ ﻡ ﻝ ﻙ ﻑ ﻉ ﺵ ﺱ ﺯ ﺭ ﺫ ﺩ ﺡ ﺝ ﺙ ﺕ ﺏ ﺍ
Kalın okunan (ﺭ) ve kalın okunan (ﻝ) bunların dışındadır.

9. İtbâk: Dil kökünün ve ortasının, yukarı damağa yükselmesiyle birlikte, dilin damakla tam uyuşmasına denir.
Harfleri: ﻅ ﻁ ﺽ ﺹ

10. İnfitâh: İnfitâh harfleri okunurken, dil ile damak arasının açılmasına, ayrılmasına denir.
Harfleri: ﻱ ﻭ ﻫ ﻥ ﻡ ﻝ ﻙ ﻕ ﻑ ﻍ ﻉ ﺵ ﺱ ﺯ ﺭ ﺫ ﺩ ﺥ ﺡ ﺝ ﺙ ﺕ ﺏ ﺍ

11. İzlâk: İzlâk harflerini okurken dilin, çabuk ve süratli olmasına denir.
Harfleri: ﻥ ﻡ ﻝ ﻑ ﺭ ﺏ

12. İsmât: İsmât harflerinin okunuşundaki zorluk sebebiyle, dört, beş ve altı harfli kelimelerde bu harflerin yan yana gelmelerine engel olunmasıdır.
Harfleri: ﻱ ﻫ ﻭ ﻙ ﻕ ﻍ ﻉ ﻅ ﻁ ﺽ ﺹ ﺵ ﺱ ﺯ ﺫ ﺩ ﺥ ﺡ ﺝ ﺙ ﺕ ﺍ

13. Safîr: Safîr harflerini okurken, dil ucu ile ön alt dişlerin arasında kuş sesi veya ıslık sesine benzer kuvvetli bir sesin çıkmasına denir.
Harfleri: ﺹ ﺱ ﺯ

14. Lîn: Lîn harflerinin dile zorluk vermeden zahmetsiz olarak okunmasına denir. Harfleri (ﻮ) ve (ﻱ) dir. Bunların harf-i lîn olması için kendisi sakin, kendisinden önceki harf de meftun (üstün) olmalıdır.

15. İnhırâf: İnhırâf harfleri okunduğunda dil ucuna veya arkasına doğru meyil bulunmasına denir. Bu harfler (ﻝ)ve (ﺭ) dır. (ﻝ) harfinde dil ucuna, (ﺭ)harfinde dil arkasına meyil vardır.

16. Tekrîr: Tekrîr harfi olan (ﺭ) okunurken dil ucunun titremesine denir. Tekrîr sıfatının oluş şekli şöyledir: Dilin ucuna yakın olan kısmını damağa sıkıca basarak oradan ayrılmaksızın sürçer gibi titreyip durmaktır. Şayet dil damaktan ayrılarak kalkarsa titreme işi devam edeceğinden tekrîrin izharı ortaya çıkar ki, bu da lahn(hata) dır; bundan çekinmek gerekir. Çünkü dilin her titreyişiyle bir (ﺭ) söylenmiş olur ve (ﺭ) lar da çoğalır.

17. Tefeşşî: Tefeşşî harfi olan (ﺵ) okunurken sesin dil ile damak ortasında yayılması ve fışıldamasıdır.

18. İstitâle: İstitâle harfi olan (ﺽ) okunurken dil kenarının üst azı dişlerden, lam mahrecine kadar uzanmasına denir.

19. Ğunne: Genizden çıkan sestir. Sakin veya harekeli olan (ﻥ) ve (ﻡ)harflerine mahsus lâzımî bir sıfattır. Bu harfler ister harekeli, ister sakin, ister idğamlı veya izharlı durumda olsunlar, ğunne sıfatı bunlardan ayrılmaz. Yalnız ğunnenin miktarı, sakin oldukları zaman harekeli hallerinden; ihfa halindeyken izharlı durumlarından; idğamlı oldukları zaman da ihfalı okunuşlarından daha fazladır.

20. Kalkale: Mahrecin kımıldamasına denir.
Harfleri: ﻕ ﻁ ﺏ ﺝ ﺩ  

22. Hafâ: Harflerini söylerken harfin sesinin gizli olmasına denir. 4 harfi vardır;(ﻫ, ﺍ, ﻱ, ﻮ) .

B) Sıfat-ı Arıza (Arızî Sıfat): Harften ayrılması mümkün olan, ayrıldıkları zaman harfin zatını değiştirmeyen sıfatlardır. Bu sıfatlar terk edilirse ortaya çıkan hata lahn-ı hafî (gizli hata) olur.

1. Tefhim: Tefhîm harflerini okurken, dil kökünün üst damağa kalkması sebebiyle harfe kalınlık gelmesi ve ağız içinin ses ile dolmasına denir.
Harfleri: ﻕ ﻍ ﻅ ﻁ ﺽ ﺹ ﺥ ile;
–Kalın harften sonra gelen ve med harfi olan (ﻭ) ve (ﺍ).
–Kalın okunan (ﻝ), Allah lafzındaki.
–Kalın okunan (ﺭ)

2. Terkîk: Harfin ince okunması.
Harfleri: ﻱ ﻫ ﻭ ﻥ ﻡ ﻝ ﻙ ﻑ ﻉ ﺵ ﺱ ﺯ ﺭ ﺫ ﺩ ﺡ ﺝ ﺙ ﺕ ﺏ ﺍ
Kalın okunması gereken harfleri kalın, ince okunması gereken harfleri de ince okumak vâciptir.

3. İdğam: İki harfi birbirine katıp harfin şeddeli okunması.
4. İhfâ: Şedde yapmadan, izhâr ile idğam arası ğunneli okunması.
5. İzhâr: İki harfin arasının birbirinden ayrılması.
6. İklâb: Bir harfin başka bir harfe dönmesi. Yani nun-i sakin veya tenvindeki nun sesinin mim’e dönmesi.
7. Medd: Harfin bir elif miktarı veya daha fazla uzatılması.
8. Vakıf: Nefesle beraber sesin kesilmesi.
9. Sekte: Nefes almadan sesin kesilmesi.
10. Hareke: Harfin harekeli olması.
11. Sükûn: Harfin harekesiz olmasıdır.