Yönetim , İman-küfür ve kader meseleleri etrafında oluşan ilk mezhepler:
Haricilik , Mürcie , Kaderiyye , Mutezile.
1- İmamet serbest seçimle gerçekleşir.(imam-mümin olmalı, ilim,zühd ve adalet sahibi olmalı)
2- Allah’ın sıfatları zatından ayrı değil derler
3- Kur’anı mahluk kabul ederler
4- Ahirette şafaati inkar ederler
(Bu dördünde mutezile etkisi görülür)
5- Kulların fiilleri Allah’ın dilemesi ve yaratmasıyla meydana gelir
6- Hayır’da şer’de Allah’tan dır.
7- Amel imandan bir parçadır.(bunların olmaması dinden çıkarmaz , kafir yapmaz.)
Haricilik fırkalarından sadece ibadiyye günümüze kadar gelebilmiş(toplumla barışık olduğu için.) Büyük günah işleyenler kafirdir derler.
İrca kökünden türetilmiş- tehir etmek, ümit vermek. Büyük günah işleyenlerin durumlarını Allah’a bırakırlar. İmanı sadece ; ikrar , tasdik , sevgi , bilgiden ibaret sayarlar. Amel ikinci planda
Mürcie: İslam toplumunu tehdit eden Harici zihniyetine tepki olarak ortaya çıkmış. Emevi Haşimi çekişmesine tepki.
Ebu Hanife’ye göre de amel imanın zorunlu bir parçası değildir. İman amelden üstündür.
Kader inancını reddeden inanç ve düşünce akımı sorumluluk doğuran fiillerin sadece insan iradesiyle gerçekleştiğini ileri süren itikadi mezhep
1- Allah’ın belirlediği kader yerine insanın belirlediği kadere inanırlar
2- Fiilleri Allah’a değil insana isnad ederler
3- Mabed el Cüheni ilk öncüsüdür
4- Kader konusunu merkeze aldıkları için Kaderiyye denmiş
5- Cebriyenin anlayışına tepki olarak çıkmış
6- Abdulkadir Bağdadi Kaderiyye’yi Mutezilenin diğer adı olarak kaydeder
Vasıl b.Ata ve Amr b.Ubeyd kurucuları
Büyük günah işleyenin mutlak olarak ne mü’min ne de kafir olduğunu söylerler.
Abbasiler zamanında adeta resmi meshepmiş
Halife Me’mun döneminde Mihne olayıyla Kur’an’ın mahluk oluşunu reddedenlere baskı yapılmış.
Harun Reşid döneminde itibarı iyice artmış.
Halife Mütevekkil döneminde duraklamış.
Şer’i hükümlerde icma ve kıyası delil kabul etmezler. Akla kaldıramayacağı yük yüklemişler. Allah’ın ahrette müminlerce görülmesi, şefaati inkar etmişler
Usul-i hamse:
1- Tevhid; Allah zatında , sıfatlarında ve fiillerinde bir ve tektir.
2- Adl; İnsan hür iradeye sahiptir. İyilik de kötülük de kendisine aittir.
3- Vaad ve vaid; Allah’ın iyi amel yapan kullarını cennetle mükafatlandıracağı (vaad) kötü amel yapan kullarını cehennemle cezalandıracağını (vaid) içeren haber.
Mutezile kabir azabını inkar eder.
Münker ve Nekir suali mizan sırat gibi hususlar nakille bilinir.
4- El menzile beynel menzileteyn; Büyük günah işleyenin imanla küfür bir yerde kalacağını ifade eder. Fasık derler.
Hariciler büyük günah işleyeni kafir sayar.
Mürcie büyük günah işleyeni mümin sayar.
5- Emri bil maruf nehyi anil münker; her Müslüman için zorunlu bir görevdir.
Allah’ın kötü fiilleri yaratmadığını savunurlar.
